энд амласнаар бичихэд байнаа, яг хамгийн анхны учрал маань ямар байсныг сайн санадаггүйм. би ч жаахан охин байж. нэг л мэдэхэд түүнийг мэддэг, хоёр л мэдэхэд амтанд нь ороод салж хагацахад бэрх санагддаг болчихсон байсым.

анхных уу, хоёр дах уу, бүр нэлээн олон учралын дараах уу, санахгүйм, ямартаа ч ой тойнд юу үлдсэмб гэхээр, тэр маань шар дээр ногоон эмжээртэй ч билүү оруулгатай ч билүү дээлтэй, түүн дотроо мөнгөлөг цамцтай, хар морьтой байсым. хар морь нь цоройгоод л... хар морийг нь цоройж байх хооронд шартай, ногоонтой дээлийг нь тайлж, мөнгөлөг цамцнаас нь суга татан, салхи үзээгүй цагаахан биед нь хамраа нааж, сэнгэнэсэн анхилуун үнэрт нь мансуурч байх агшинд уруул ам өөрийн мэдэлгүй ангайж сайхан түүнийг тосон хэл тэрүүхэндээ нойтогнон хонхойж, тэгээд л дириим дараам, дириим дараам, диваажингийн хоймор, дэкамэрон болсон доо. түүнийг анхных гэж тооцож ч болохым даа.

жаахан хазайхад, дэкамэрон болно гэж мэдэх үү? ийм нэртэй нэг зохиол бий, параанц хүнийх. маний жаахандаа уншсан эроотог зохиолын нэг. уншихаар юм ойлгох гээд ч байгаам шиг, огт ойлгохгүй ч байгаам шиг, жаахан хүүхэд уншиж болох ч юм шиг, болохгүй ч юм шиг, уншаад ойлгонгуут том болчих ч юм шиг, улам нялхрах ч юм шиг, гэхдээ их л уянгатай, яруу хэрнээ мань жулдрайгийн мэдэхгүй үг олонтой ном шиг санагдаж билээ, тэр үед. айхтар улбар өнгөт хавтастай, аав ээж хоёр надаас нууцаар уншаад байх шиг байхаар нь би тэр хоёроос нууцаар уншаад үлдсэн сэтгэгдэл энэ. хожим “том хүн” болчихоод, өдөр тутмын сонингийн эхний нүүр, арынх нь нүүр хоёрыг уншиж дуусгаж байж голын хуудсууд руу нь ордог болчихсон байхдаа хөгжмийн зохиолч Бирваа гуайн нэг сонирхолтой ярилцлагыг олж уншаад нэлээн баяссым байгаам. Бирваа гуай залуу халуундаа хэрхэн хайрлалцаж дурлалцаж байсан тухайгаа санагалзахдаа, хонины бэлчээр дээр болзож уулзаад, хоёр биеийн харилцан татагдах хүчийг магадлахаар хээр талд дээлээрээ дэвсгэрлэн.. “тэгээд л дэкамэрон болно шүү дээ” гэсэн байсан нь санаанаас гардаггүйм.

дэкамэрон гэнгүүтээ өөрөө сэрэлтэн хөөрч чичигнээд нэлээн хазайчихлаа үэхэхэ... аа дэкамэроны тухай бол өөрснөө олоод уншиж болийшдэ.

зиа... тэгээд л дириим дараам, дириим дараам, диваажингийн хоймор, дэкамэрон болсон доо. хар морьт маань уг нь дэкамэрондож эхлэхэд ихээ хатуухан байдагсан. харин удаахан дэкамэрондвол шолбойтлоо зөөлөрдөг...-өөр барахгүй, амаар нэг зууралдсан цагаан юм болно. шолбойсон зөөлөнд хэн дурлахав, тэгээд л түүнээсээ хагацахаас өөр аргагүй болно шүү дээ. хагацалд дан ганц түүний буруу байхгүй ээ, шолбойтол нь амандаа эрхлүүлж, шүдээрээ янаглан, хуруу гар оролцуулан таалсан маний буруу дийлэнх шүү дээ. түүний тэвчээрийг барахаар шолбойх нь аргагүй.

морьтонтой байнга дэкамэрондож, янаглалцах боломж хомс, түүний тэвчээр хязгаартай тул түүнийг орлуулах арга зам хайв оо. манийн ижил дур хүсэлтнүүд хар морьтоныг юугаар орлуулж, ханамж таашаал хэрхэн авах талаар хэлэлцэн ярилцаад гарын дорх материалаар орлуулж болно гэж сэтгэцгээсийм. тэр өдрийнхөө орой харуй бүрий болонгуут л ажилдаа орсон доо.
шүдний оо хэсгийг, саахар чихэр жоохныг нийлүүлээд хольж, хутгаж, зуурч зуурч, оо саахар хоёрыг бие биед нь уусган шингээж, нийлүүлэн барьцалдуулж, дөрвөлжин хэвэнд оруулан үүдний хаалганы дотор хавтасны дээхнэ хонуулав. яг нэг хонуулна гэсэн онолын дагуу. маргаадрынх нь өглөө эртлэн босч, яаравчлан гүйгээд мөнөөхийг авч дэкамэрондож, диваажинд жаргая уу хэмээн... тэгээд маний яажшуухан жаргаж үхсэнийг яг адилаар мэдрэх хүсэлтэй хүмс өөрснөө туршаад үзчихнэ биддэ. нэг хонуулна шүү, яг нэг хонуулна.

зиа түүнээс хойш юу эстэй дэкамэрондож, юу эсийг амандаа хийн, хэл шүдээрээ таалахав, хаа нэг хар морьттойгоо жаргана, хаа нэг өөртэй ч жаргана. яваандаа тэгээд орлуулах элдэв арга чаргад суралцсаан, бишгүй л сайхан дэкамэрондож явлаа.

арга чарга нэг:

тавь, зуугийн зэвтэй хадаасыг зүүн гартаа, тачигнуулан нүдэх багашаархан чулууг баруун гартаа барин бүрэн зэвсэглээд айлын түлээний мод руу ороход амандаа давирхай зажилсаар л гарч ирнэ гэж мэд. хадаасыг машаан зам дээрээс, харин чулууг “дайны” талбар дээрээс өөрийн болгоно. маний багад хашаа хашаагаараа бүлэглэн талцаж, хавийн чулууг нүүлгэж дайтдаг байлаашдэ. тэнд үлдэж хоцорсон зэр зэвсгээс шилж сонгон өөриймшүүлнэ гэсэн үг. ингэж зэвсэглэн барин олборлосон “бохь” нь давирхайны шинэ хуучнаас хамаараад амт, өнгө, үнэр, чанар өөр өөр, ашиглалтын хугацаа, хязгаар урт богино. хуучирангуут нь шууд залгиж болдгоороо эколооглог, хог хаягдалгүйлэг давуу талтай. хадаас ба чулууны хамтын ажиллагааг зөв удирдахгүй бол хуруу гараа гэмтээж бэртээх сул талтай.

арга чарга хоёр:

ээж, эгчийн үнэртэй ус, аавын сахлын усны таглааны доторх зөөлөвч эхэндээ энгэсэг үнэртэж, амтагдах нь тиймхэн ч эрүү, шүдний бат бэх, хурд хүч шалгасан тун өвөрмөц сайхан “бохь” болдогсон. гэм нь “бохио” авахуулсан үнэртэн хурдан дэгдэн ууршиж хамаг операци баригдан балрахдаа амархан бөгөөд үнэртний эздэд зэмлүүлэн, үнэхээр гэмшжийгаа мэт өрөвдлийн царайлан “по”-гоо авахуулсан хүн мэт хурнийж зогсох гэж бөөн түвэг. энэ төрлийн бохийг гашилахаас өмнө эрүү, завьж чилж, салж унах шахдаг тул онцгой анхаарч тодорхой хэмжээнд зөөлрөх хүртэл шанааг дороос тулах үйлдэлтэй хамтатгахыг санал болгоё. хуруунд ороон сунгаж тоглон, хир буртагаар нэмж амталж болдоггүй сул талтай.

арга чарга гурав:

намрын налгар өдрүүдэд тариа буудай ачсан том том машаанууд хотын гудмаар сүнгэнэхдээ мань мэтийн халтар жаалуудад хувь тасалж замаар нэг тариа, буудайн судал татуулан орхидог байсан ба машаан тэрэгний сиймхийгээр мань мэт нь тагтаа, бор шувуутай уралдан тонголзож хармаа хотоо дүүргэж аваад, хашааны ёроолд тухлан сууж амаараа нэг чихэж аваад зажилж, хивж гарна даа. эрүүгээ салгачихалгүй, эвийг нь олоод зажлаад байвал зөөлөвтөр бөгөөд байгаль амтагдсан, натураал бохь бэлэн болоход зүгээр гучаадхан минутын тэвчээр хэрэгтэй. шүдээрээ тээрэмдэж, хэлээрээ хальсалж, шүлсээрээ чийглэж, хаа нэг хальсыг нь тургисаар суух ч энэ насны жаргал юм шүү дээ. буудайн “бохины” нас болон бусад үзүүлэлтийн талаар хэлэх комээнт ховор байгаа нь жирийн натураал бүтээгдэхүүн тул яваандаа биед шингэдэг эсбөгөөс жилдээ ганц намарт тохиох яалтгүй ховор завшаан болохоор тэр шүү дээ.

арга чарга дөрөв:

жил жилийн зун, намрын эхэнд жим, зам, харгуйг сайжруулан засах их ажил өрнөх үеэр хар өнгөтэй, гялгар зүстэй, хамар аманд нийцгүй харь үнэр амттай эд нэн элбэгших бөгөөд халааж хайлуулаад замыг өнгөлөн засдааг. ч гэж дээ засдаг даа, тээ? зиа тэгээд энд тэнд хатаж хоцорсон хэлтэрхий зэлтэрхий олж аваад, харамлан нандигнаж ам руугаа гялс чулуудаад, хар гэж гололгүй, хачин амтанд нь эгдүүцэлгүй, хорхойтой шүднийхээ хонхорхой цоорхойг чигжин барин, хаа нэг дээд доод шүднүүд наалдаж салан, наалдаж салан тиг таг, тиг таг дуугарахыг юман чинээ тоолгүй зажилж өгнө шүү дээ. гэхдээ, “замын харан бохь”-ийг гашилтал зажилсан удаа маньд үгүй нь завьж, эрүү, шүдэнд ээлгүй, зальдаж далдлахад хэцүү өнгө, амтанд байдгийнх биз ээ. бас сунах чадвар муу.

арга чарга тав:

үүе, үүе бүр хамаг нууцаа дэлгээд дууслаа, тав дах ба зургаа, долоо дах арга чаргыг өөртөө үлдээе.

“бохийг будгийн харандаагаар өнгө оруулах гарын авлага”, “бохийг гашилтал нь зажлах арга тэхэнлооги ба гашилангийн чанарын истандаарт”, “зажилсан бохийн хадгалалт, хамгаалалтын пилсооф”, “бохь сунгахад долообор курууны оролцоо, үүрэг, хариуцлага”, “бохь ховор цаг үед түүнийг авилгалын хэрэгсэл болгож байсан баримт, түүхэн замнал, уламжлал”, “Улаанбаатарын гуанз, цай, зоогийн газар, баар цэнгээний газрын ширээ, тээкийн доорх бохины үлдвэр, олдворын истаатистаг ба тэдгээрийн үүслийг нийгмийн өөрчлөлттэй холбож үзэх нь”, “бохь нь өнгөрсөн нийгмийн гадаад бэлэг дурсгалын томоохон төлөөлөгч мөөн”, “үлээсэн бохь хагарах үед хамрын үзүүр бүрхэж, гялайсан тосыг хамах асуудлыг шийдвэрлэх нь” гэх мэт нууцын өндөр зэрэглэлтэй материалыг нөгөө сайхан цаг ирэхээр дэлгэх болноо.

харин цаг үеийн зөрүүгээс одоогийн хүүхдүүд ойлгох болов уу яах бол. юм элбэг болсон одоо цагийн багачууд бохины төлөө ингэж тэмцэж, ингэж дурсах заяагүй нь хөөрхий еэ гэж тэднийг өрөвдөөд үгээ төгсгөн өгүүлэхэд эхэнд дурссан маний дэкамэронддог бохь болбоос герман бохь байсым шүү.. хар морьтой.